De surrrealistische gebeurtenissen uit de voorbije dagen vormen de perfecte illustratie van het feit dat we in een nieuwe wereld zijn aanbeland. We bevinden ons met andere woorden op onbekend terrein, waar de bondgenootschappen van vroeger dreigen te verwateren.
Naar de hoofdschuldige van deze evolutie moet niet lang worden gezocht. Het is niemand anders dan de Amerikaanse president Donald Trump die zich als de traditionele olifant in de al even traditionele porceleinkast gedraagt. De jongste dagen heeft Trump het wel erg bruin gebakken. Hij beschuldigde zijn traditionele bondgenoten er van nu zijn belangrijkste tegenstrevers te zijn geworden, stak vervolgens de loftrompet van zijn belangrijkste historische vijand en trok daarmee in één moeite de conclusies van zijn eigen inlichtingendiensten in twijfel.
Maar daar stopte het niet mee. Trump adviseerde Theresa May om de Europese Unie voor de rechtbank te trekken. Overigens geeft Trump de voorkeur aan de pro-Brexit politicus Boris Johnson boven Theresa May als eerste minister van het Verenigd Koninkrijk. Daarmee legt hij de pijnpunten van de Britse conservatieve partij nog eens op een ontluisterende manier bloot. En Donald Trump raast rustig verder.
Hij liet in één adem aan Theresa May weten dat een eventueel handelsakkoord met de Verenigde Staten op losse schroeven komt te staan indien het Verenigd Koninkrijk binnen de interne markt en de douane-unie blijft zoals in het Britse draaiboek voor de Brexit geschreven staat. Het vrije verkeer van goederen is met andere woorden een doorn in het oog van de Amerikaanse president, die zijn volledig gewicht in de schaal gooit om het Verenigd Koninkrijk definitief los te weken van de Europese Unie.
Alles is ondersgeschikt aan “America first”
Dat is bijlange na nog niet alles! In Brussel dreigde hij met het opblazen van de NATO, de alliantie waarvan de Verenigde Staten de belangrijkste pijler zijn, wanneer de andere leden hun bijdrage niet betalen. Het Duitsland van Angela Merkel wordt er van beschuldigd een ‘gevangene van Rusland’ te zijn, gezien de Duitse afhankelijkheid van Russisch aardgas. Volgens Trump zijn de Duitsers daarom slecht geplaatst om van de Amerikanen bescherming te vragen tegen de dreiging van de Russische beer.
Donald Trump overdrijft op dat vlak echter. Duitsland koopt wel degelijk Russisch aardgas, maar is slechts voor 40% van zijn aardgasconsumptie afhankelijk van Rusland. Russisch aardgas is daarenboven slechts goed voor 10% van het totale Duits energieverbruik.
Als klap op de vuurpijl slaagde de president er in om in de loop van zijn Europese toernee de vorige Amerikaanse regeringen er van te beschuldigen verantwoordelijk te zijn voor de slechte verhoudingen tussen de Verenigde Staten en Rusland. Terwijl hij deze beschuldiging uitsprak, stond hij broederlijk langs de Russische president Wladimir Poetin.
Over de aanhechting van de Krim, waarover zoveel te doen is geweest, repte Trump met geen woord. Evenmin had hij commentaar op het Russisch ingrijpen in het Donbass bekken, over de massale bombardementen door Russische vliegtuigen in Syrië ter ondersteuning van het regime van president Assad en over de Russische pogingen om Europa te destabiliseren. Last but not least kreeg zijn collega Poetin het voordeel van de twijfel wat betreft de Russische betrokkenheid bij het manipuleren van de Amerikaanse verkiezingen, iets dat volgens de media nochtans bewezen zou zijn.
Donald Trump heeft het op korte tijd dus erg bruin gebakken, zelfs wanneer rekening wordt gehouden met het feit dat de president vaak een spelletje blufpoker speelt. De populistische taal die hij via twitter de wereld instuurt, is er meestal alleen op gericht om zijn kiezers tevreden te stellen. Onder het motto ‘luister naar mijn woorden, maar kijk niet naar mijn daden’, neemt hij in de ovale kamer van het Witte Huis soms beslissingen die lijnrecht op zijn uitspraken staan.
Of met andere woorden: Donald Trump slaagt er moeiteloos in om vriend en vijand in een verwarde toestand achter te laten. En dat is natuurlijk een aanhoudende bron van onzekerheid, ook voor de bedrijfswereld. Ook al doet de Amerikaanse economie het uitstekend – sommige economen praten zelfs over een heuse economische boom (hoe kan een groei van het BBP met meer dan 4% in het huidige kwartaal anders omschreven worden?). Maar de bedrijfswereld noch de beleggers zijn allesbehalve gebaat met de instabiliteit die de president voortdurend veroorzaakt.
Een shockstrategie, niet meer of niet minder
Waarom heeft de Amerikaanse president de traditionele evenwichten op losse schroeven gezet? Trump wil de wereldorde wijzigen, hoewel die door de Verenigde Staten zelf grotendeels in het leven werd geroepen. En de reden waarom hij dat doet is heel eenvoudig: ze strookt niet langer meer met de Amerikaanse belangen. Destijds deden de Verenigde Staten hun voordeel aan grote supranationale organisaties zoals de NATO of de World Trade Organisation (WTO). Maar dat is niet langer het geval. Trump redeneert dan ook dat het genoeg is geweest en dat andere landen niet langer meer van de VS mogen profiteren. Regelmatig verklaart Trump dat zijn land lang genoeg Sint-Niklaas heeft gespeeld voor de rest van de wereld (maar dan in zijn eigen bewoordingen). Het is dus volgens hem gedaan om met gulle hand allerlei cadeaus rond te strooien.
Of met andere woorden: Trump wil de teller weer op nul zetten en tot een nieuw evenwicht komen. Hij spreekt in dat verband over het afbakenen van een nieuw speelveld, maar dan wel eentje waar iedereen met gelijke wapens aan de start vertrekt. Dat is de belangrijkste reden waarom de Verenigde Staten zich niet langer gebonden willen voelen door multinationale akkoorden. Die vallen volgens Trump steeds nadelig uit voor zijn land. Daarom geeft hij de voorkeur aan bilaterale akkoorden tussen landen onderling. Dit soort akkoorden valt veel makkelijker te controleren.
Op economisch vlak vormt het alsmeer toenemend Amerikaans protectionisme de belangrijkste bron van bezorgdheid. Hoewel de huidige douanerechten niet meer dan een druppel op een hete plaat vormen bekeken tegen de achtergrond van de omvang van de internationale handel, kan het spel van actie en reactie compleet uit de hand lopen. De VS kondigen eenzijdig bij decreet van de president (executive order) heffingen aan, die onmiddellijk gevolgd worden door Europese en Chinese tegenmaatregelen en dat is een situatie die inderdaad compleet uit de hand kan lopen en aanleiding kan geven tot handelsoorlogen op grote schaal.
Verzoening op komst wat de betreft de handel van de VS met Europa?
Voorlopig buigt het Amerikaans ministerie van Handel zich vooral over de situatie op de automarkt en dan meer bepaald over de import van buitenlandse wagens in de VS. Het is vooral in de autosector dat de weegschaal duidelijk in het nadeel van de Amerikaanse autosector overslaat. In de Europese Unie bedragen de douanerechten op de import van auto’s 10%, in vergelijking met de 3,50% invoerheffing die momenteel in de VS geldt. Voor elke wagen die de Amerikanen uitvoeren, worden er 4 wagens geïmporteerd. Bij deze laatsten moeten ook de wagens van Amerikaanse fabrikanten gerekend worden die in Mexico en Canada geassembleerd worden. In 2017 importeerden de Verenigde Staten buitenlandse wagens voor een bedrag van 192 miljard euro, waarvan 52 miljard euro afkomstig uit de Europese Unie. Het invoeren van een heffing met 20 of 25% op de catalogusprijs van een VW, een Renault of een Merces kan een zware slag toebrengen aan de Europese economie.
Binnen een maand zal het Amerikaans ministerie van Handel een beslissing treffen, maar de administratie van Donald Trump heeft al open en bloot gedreigd met het invoeren van een heffing met 20 of 25% op zowel auto’s als op onderdelen van auto’s. Deze week ging Europees commissaris Jean-Claude Juncker naar Washington in een poging om de gemoederen te bedaren. Zijn bedoeling was om een compromis uit de brand te slepen. Een mogelijke oplossing zou er uit kunnen bestaan om de douanerechten op auto’s te verlagen. Dit akkoord zou vervolgens uitgebreid kunnen worden tot alle constructeurs die lid zijn van de WTO.
Een andere optie is het afschaffen van alle douanerechten tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten voor alle industriële producten en dat dan op de allereerste plaats voor de autosector. Met 640.000 geïmporteerde wagens in 2017 is Duitsland het land dat het meest gebrand is op het bereiken van een akkoord. Maar dat akkoord zal hoe dan ook geratifieerd moeten worden door alle 28 (of 27) Europese landen en dat belooft uiteraard een zaak van lange adem te worden. In afwachting heeft de Europese Commissie een lijst opgesteld met voor 20 miljard euro aan Amerikaanse producten die belast kunnen worden in geval dat president Trump zijn dreigementen uitvoert.
Maar tijdens het bezoek van Juncker aan Trump werd een akkoord gesloten om een piste uit te werken voor de totale afschaffing van niet alleen de douanerechten maar ook van andere importheffingen. Bij wijze van toegeving toonde de Europese Unie zich bereid om Amerikaanse sojabonen en aardgas te kopen. Daarnaast werd aan de Amerikanen gevraagd om de heffingen op Europees staal en aluminium te herzien. Een mogelijke handelsoorlog tussen de VS en Europa werd zodoende opgeschoven tot een later tijdstip.
China in de vuurlinie
Het armworstelen met China lijkt anderzijds al te zijn begonnen, want de handelsoorlog met dit land wordt feller en heviger gevoerd. Trump heeft er mee gedreigd om de Chinese import als geheel met 10% te belasten (het zou gaan om een totaal bedrag van ongeveer 500 miljard dollar). China heeft van zijn kant al teruggeslagen door te dreigen met zowel ‘kwantitatieve als kwalitatieve maatregelen’. En wat China betreft staan niet alleen de handelsonevenwichten ter discussie, maar ook de transfer van technologie en het niet respecteren van intellectuele eigendommen.
China kan op het vlak van douanerechten niet rivaliseren met de VS, want het land importeert 4x minder dan het uitvoert. China zou echter andere tegenmaatregelen kunnen nemen, die bijvoorbeeld rechtstreeks gericht zouden kunnen zijn tegen Amerikaanse bedrijven actief op de Chinese markt. In een autocratisch land volstaat één ordewoord van de regering om de consumenten te ontmoedigen een hamburger bij McDonalds te gaan eten. Om maar één voorbeeld te geven. China zou ook de koers van zijn munt kunnen laten zakken. In dat verband moet opgemerkt dat die koers sinds maart-april al met meer dan 6% is gedaald ten opzichte van de dollar.
De republikeinen beginnen zich te roeren
Binnen de republikeinse partij groeit echter het verzet tegen het opstarten van de tarievenoorlogen. Traditioneel is de Amerikaanse republikeinse partij een voorstander van vrijhandel. De partijgenoten van Donald Trump vrezen dat een handelsoorlog zich als een boomerang tegen de Amerikanen zal keren, dit in de vorm van hogere prijzen voor de consumenten. Daardoor zou hun koopkracht aangetast worden en dat is uiteraard geen goed nieuws voor de economie.
Verschillende studies bevestigen inderdaad dat de Verenigde Staten het meest te verliezen hebben bij een handelsoorlog. Grote Amerikaanse bedrijven zoals GM (NYSE:GM), Coca Cola en Whirlpool, die allen fabrieken buiten het grondgebied van de Verenigde Staten hebben, lieten al weten dat de invoerheffingen op staal en aluminium aan hun winstgevenheid knaagt.
Het Internationaal Monetair Fonds berekende dat een handelsoorlog de wereldeconomie 0,50% aan groei zou kunnen kosten. President Trump heeft beslist om 12 miljard dollar aan noodhulp in de Amerikaanse landbouw te investeren, wat kan leiden tot Europese, Canadese en Chinese tegenmaatregelen.
Het is overigens weinig waarschijnlijk dat er een paleisrevolutie dreigt en dat de republikeinse partij in opstand zal komen tegen het Witte Huis. Er zijn in de VS verkiezingen op komst, want op 6 november vinden de midterm verkiezingen plaats. Het zal duidelijk zijn dat de republikeinen alleen maar kunnen verliezen wanneer ze een confrontatie met hun eigen president Donald Trump durven aan te gaan. Gemiddeld verliest een partij aan de macht 35 zetels in de kamer van volksvertegenwoordigers (het Congres) tijdens midterm verkiezingen. Het volstaat dat de democraten een 20-tal zetels winnen in de kamer om de controle te verwerven. En dat zou slecht nieuws zijn voor de president, want de democraten zouden zo de politiek van het Witte Huis kunnen verlammen. En dat is iets waar Donald Trump en zijn regering niet bepaald op zitten te wachten.
Uit de peilingen blijkt bovendien dat zijn kiezers hun president Donald Trump trouw zijn gebleven. Meer dan 70% van hen keurt de houding van de president tegenover Wladimir Poetin en Rusland goed.
Hij alleen, met zijn persoonlijkheid, is in staat om deze kiezers genoegdoening te schenken. Zodoende heeft de republikeinse partij nauwelijks van zich laten horen en kreeg Trump alle vrijheid om zijn partijtje armworstelen verder te zetten, dit in naam van het beschermen van de Amerikaanse belangen. Hij zal er in ieder geval voor zorgen dat de gewone Amerikaan niets te kort komt. Momenteel kan Trump profiteren van de gunstige economische wind die hem een zware verkiezingsnederlaag zal besparen. Tot november zal het dus “business as usual” worden. Of beter nog: “business as unusual”.